全盲男子的“潮”人生:从家中累赘成为村中楷模
Анатомия | |
![]() | |
Вики-проект | Проект:Анатомия[d], WikiProject Animal anatomy[d], Проект:Биология[d] ??м Проект:Медицина[d] |
---|---|
?апма-?аршы?ы | pseudoanatomy[d] |
![]() |

Анато?мия (от юнан. ?να- — я?ынан ??м τ?μνω — ?ки??м?, ?сабам?) — организм ??м уны? ?л?шт?ре т???л?ш?н к???н?кт?н ю?ары ким?лд? ?йр?н? тор?ан биологияны? б?леге. Филогенетик я?тан я?ын организмдар?ы? анатомик т???л?ш?нд? о?шашлы? к???тел?.
Анатомияны? и? билд?ле тарма?тары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??емлект?р анатомия?ы — ??емлект?р?е? т???л?ш?н ??м организмда ту?ымалар?ы? ??-ара б?йл?нешен ?йр?н?.
Хайуандар анатомия?ы — хайуандар?ы? т???л?ш?н ??м организмда ту?ымалар?ы? ??-ара б?йл?нешен ?йр?н?.
Кеше анатомия?ы — кешене? т???л?ш?н ??м организмда ту?ымалар?ы? ??-ара б?йл?нешен ?йр?н?. Был тарма? биология ??м медицина ?с?н бигер?к т? ???ми?тле. Бынан тыш, с?н??тт? ?ын, ишара, мимика, пропорцияны д?р?? са?ылдырыу ?с?н анатомияны беле? м??им.

Анатомия ф?нене? тикшерене? ысулдары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Заман ф?нене? кеше ??м хайуандар?ы? т?н т???л?ш?н ?йр?не? ?с?н бик к?п ысулдары бар. Ысулды? ?ай?ыны?ын ?улланыу тикшерене? ма?саты ??м бурыстарына б?йле. Выбор метода исследования прежде всего зависит от цели и задачи исследования. Был ысулдар?а:
-бик борон?о, л?кин ?аман да актуаллеген ю?алтма?ан ярып ?арау ысулы (препарирование) ин?. Был ысул эске а?залар?ы? тыш?ы т???л?ш?н ??м топография?ын ?йр?нерг? м?мкинлек бир?;
- инъекция ысулы, йыш ?ына рентгенография ысулы мен?н берлект? т?нд?ге ?ыуышлы?тар?ы, тамыр?ар?ы ??м ?тк?ре? юлдарын тикшере? ?с?н ?улланыла;
?пирогов ки?е?е (срез)? — а?залар?ы? урынын, урынлашыу т?ртибен,ту?ымалар?ы? нисб?тен асы?лау ма?матында ки?емд?р эшл??, бысып ?арау;
пластик реконструкция — к?пл?п эшл?нг?н гистологик ки?емд?р?е тикшере? са?ыштырыу юлы мен?н тикшерерг? к?р?к бул?ан а?заны? й?ки ту?ыманы? т???л?ш?н терге?еп ?арау, тикшере?;
Антропометрик (соматометрик)ысул — т?нде? айырым ?л?шт?рен ?лс??, нисб?тт?рен асы?лау, т?н ?л?шт?рене? пропорция?ын асы?лау .
??емлект?р анато?мия?ы , й?ки ??емлект?р?е? микроморфоло?гия?ы , —ботаника ф?нене? ??емлект?р?е? т???л?ш?н ту?ыма ??м к???н?к ким?ленд? ?йр?не?, ту?ымаларыны? урынлашыу ??м ??еше? ?анунлы?тарын асы?лау мен?н ш???лл?не?се бер б?леге.
??емлект?р гистология?ы — ботаника ф?нене? ??емлек ту?ымалары т???л?ш?н, ??ешен ??м функцияларын ?йр?не?се бер б?леге. ????тт? ??емлект?р анато?мия?ыны? бер ?л?ш? итеп ?арала.
Ботаника ф?не эсенд? ??емлект?р анатомия?ыны? тот?ан урыны
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??емлект?р анато?мия?ы ??емлект?р морфология?ыны? бер ?л?ш? булара? барлы??а кил?.
Шулай у?, анатомия ??емлект?р физиология?ы — ботаниканы? ??емлек организмдарында бар?ан тереклек процестарын ?йр?не?се б?леге мен?н д? бик ты?ы? б?йл?нешт? ??еш?.
??емлек к???н?кт?рене? т???л?ш?н ?йр?не? ботаника ф?нене? та?ын бер тарма?ы —цитологияны? айырылып сы?ыуына килтер?.
Башта ??емлект?р анатомия?ы мен?н ??емлект?р морфология?ы бер- бере?е мен?н тап кил?? л? (??емлект?р?е? описанием физик форма?ын ??м тыш?ы структура?ын ?йр?н?), XX быуатты? икенсе ярты?ында ??емлект?р анатомия?ы ??емлекте? и? беренсе эске, микроскопик структура?ын ?йр?не?се б?лек булып айырымлана.
Хайуандар анатомия?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Хайуандар анатомия?ы (от др.-греч. ?ν?- + τομ? ?разрез?), шулай у?, зоото?мия (от др.-греч. ζ?ον ?животное?) — хайуандар?ы? эске т???л?ш?н ?йр?не?се ф?н.
Хайуан организмыны? а?залар система?ы структура?ын, айырым а?заларыны? ??м ту?ымаларыны? урынлашыуын ?йр?н?. Бынан тыш, умырт?алылар анатомия?ын, кеше анатомия?ын айыралар.
Рус теленд?ге и? т??ге хайуандар анатомия?ы д?реслеге М?ск???? 1837 йылда (ике б?лект?н) А. И. Кикин тарафынан ба?тырыла.
Кеше анатомия?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Кеше анатомия?ы (борон?о грек. ?νατομ? — теле? < др.-греч. ?ν? сверху и др.-греч. τομ?, tomé — ки?е?) — биология ф?нене? бер б?леге. Кеше т?нен, а?залары система?ыны? ??м а?заларыны? морфология?ын ?йр?н?.
Кеше анато?мия?ыны? ?йр?не? предметы (объекты) булып кеше т?нене? форма?ы, пропорциялар, т???л?ш? ??м ??еше тора.
Кеше анато?мия?ы — медицина ??м биология ?лк??енд? фундаменталь дисциплиналар?ы? бере?е булып тора.
Антропология, кеше физиология?ы, са?ыштырма анатомия, генетика ф?нд?ре мен?н бик ты?ы? б?йл?нешт? ??еш?.
Барлы? тере организмдар анатомия?ы д?ир??ен?н кеше анатомия?ын айырып алыу, уны? т?н т???л?ш?н? ген? хас анатомик билд?л?рг? ген? т?гел, ? уны? фекерл?? ??л?тен?, а?ына, телм?р ??енс?лект?рен? л? б?йл?нг?н.
С?л?м?т кешене? анатомия?ын (?нормаль кешене?) буйынса К??имге кеше анатомия?ы буйынса ?йр?н?л?р (Нормальная анатомия человека).Бында а?залар, а?залар система?ы систематика ф?ненд?ге ке?ек бирел?.
Бынан тыш, хирургия т?жриб??ен? таянып, кеше анато?мия?ы база?ында топографик анатомия ф?не айырылып сы?а. Был операция я?аусы хирургтар?а т?н ?л?шт?рене?, ??лд?л? ??й?кт?р?е?, а?залар?ы? бер-бере?ен? ?арата урынлашыу т?ртибен ентекл?п ?йр?нерг? м?мкинлек бир?.
Функциональ анатомия кеше т???л?ш?н функцияларына б?йл?п ?йр?н? (м??., ?ан тамыр?ары т???л?ш?н гемодинамика?а б?йл?п, мускулдар?ы? т?ь?ирен? б?йле ??й?кт?р?е? ??г?ре? механизмы ??м баш?алар).
Патологик анатомия- медицинаны? бер тарма?ы, сирл?г?нд? а?залар?а, а?залар система?ында бар?ан морфологик ??г?решт?р?е ?йр?не?се ф?н .
Рентгенология ??ешен? б?йле ?р я?ы анатомик дисциплина — рентгеноанатомия барлы??а кил?. ?йр?не? предметы булып эске а?залар?ы? рентгенологик ??р?тл?неше тора.
Пластик анатомия кешене? тыш?ы форма?ын ??м пропорцияларын ?йр?н?.
Анатомия ф?ненд? терминдар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Анатомия ф?ненд? кешене? ??м билатераль симметриялы хайуандар т?нене? ?л?шт?рен, а?заларын ??р?тл??, урынын те??л к?р??те?, бер-бере?ен? ?арата ??м арауы?та урынлашыуын билд?л?? ?с?н махсус терминдар бар.
Кеше анатомия?ында ??р?тл????р бары?ы ла кешене? тура ба?ып, ?улдарын т?ш?рг?н, устары ал?а ?арап тор?ан торошонан сы?ып бирел? ??м "кешене? анатомик торошо" тип атала .
Й?н?леш буйынса
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Баш?а я?ын урынлаш?ан урындары superior ( краниальный) —??к?, арыра? урынлаш?андары inferior(каудальный)-т?б?н а?залар?а ин?. Ал?ы я? anterior (вентральный) ??м т?нде? арт?ы я?ы posterior ( дорсальный) т?ш?нс??ен? ?арай.
Т?нде? урта ?л?ш?н? я?ын урынлаш?ан анатомик структуралар medialis — медиаль, ? арыра? бул?андары lateralis — латераль, урта ?л?ш?н? тура килг?нд?ре medianus ( срединный) тип атала. К????не? урта?ына я?ын урынлаш?ан структуралар — проксималь, унан алы?тары дисталь а?залар т?рк?м?н? ?арай. .
Я?ылы?тар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
?г?р анатомик торошта?ы кешене? т?нен ?с ?лс?мле тура м?й?шл? координаталар система?ына ?уй?а?, YX я?ылы?ы —горизонталь, X к?с?ре — ал-арт й?н?лешенд?, Y к?с?ре у?-?ул й?н?леше, Z к?с?ре ??т?н а??а, й??ни кеше т?не буйынса й?н?леш ала.
Сагиттальная я?ылы?— XZ, кеше т?нен у? ??м ?ул ?л?шт?рг? б?л?. Сагиттальная я?ылы? б?ленешене? айырым осра?ы — ?ап урталай б?ленеш т?нде ике симметрик ?л?шт?рг? б?л?.
Фронталь я?ылы?, й?ки корональ — YZ, шулай у? вертикаль й?н?лешт?, сагиттальная я?ылы??а перпендикуляр булып, т?нде? ал?ы я?ын арт ?л?ш?н?н (дорсаль) айыра.
Горизонталь, аксиаль, й?ки ар?ыры я?ылы? — XY, т??ге ике я?ылы??а перпендикуляр, ер ??т?н? ?арата параллель булып, т?нде? ??к? ?л?шт?рен а??ы ?л?ш?н?н айыра.[1]
Х?р?к?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Б?г?? термины( сгибание), flexio мен?н, быуынды т????се ??й?кт?р?е? бере?е(рычаг) фронталь к?с?р буйынса ?йл?неп аралары я?ынайыуын атай?ар. ?апма-?аршы й?н?лешт?ге х?р?к?т турайыу, extensio тип атала.
?а?и??н?н айырылып тор?ан осра?, сира?-табан быуынында (голеностопный, т.е ашы? ??т?) турайыу ??к? я??а х?р?к?те аша, ? б?г??(м??.барма? осона ба??анда) барма?тар?ы? а??а ?арай х?р?к?те аша баш?арыла.
Сагитталь я?ылы? тир?л?й х?р?к?т — ?айтарыу (приведение), adductio, ??м ситк? тайпылдырыу (отведение), abductio тип атала. ?айтарыу — т?нде? урта ?л?ш?н? ?арай й?ки (барма?тар ?с?н) осло?ты? к?с?рен? ?арай х?р?к?т, ситк? тайпылдырыу -?апма-?аршы х?р?к?т була.
?йл?не? тип (вращение), rotatio, т?н ?л?ш?не? й?ки ??й?кте? буйлата (продольной) к?с?ре тир?л?й х?р?к?тен атай?ар. Осло?тар?ы? ?йл?не?ен шулай у?, пронация термины мен?н ( pronatio) — эск? ?арай ?йл?н?? ??м супинация тип (supinatio) — тыш?а ?арай ?йл?н?? атай?ар.
Пронация ва?ытында кешене? усы арт?а ?йл?н?, супинация бул?анда ал?а борола. ?г?р х?р?к?т ?с к?с?р ?йл?н??енд? т???р?к я?ап эшл?н?? , ундай х?р?к?тте ?йл?нм? х?р?к?т (circumductio) тип атай?ар.
Шыйы?лы?тар?ы? т?би?и юл мен?н эск? ?теп ине?е антероград х?р?к?т тип, т?би?и юлына ?аршы х?р?к?т ит?? ретроград х?р?к?т тип атай?ар.М??., а?ы?ты? ауы??ан аш?а?ан?а т?ш??е — антероград, ?о?оуы ретроград х?р?к?т була.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Абдуллаев М. С. Аристотель и аристотелизм в истории анатомии. — Баку, 1988. — 195 с.
- ↑ Привес М. Г., Лысенков Н. К., Бушкович В. И. Анатомия человека. — 1. — Москва: Медицина, 1985. — С. 41-42. — 672 с.